Fort 45 Zielonki powstał w latach 1884 - 1886.

Znajduje się na grzbiecie obłego, szerokiego wzgórza, ciągnącego się równoleżnikowo od Witkowic ku północy, między dolinami Bibiczanki i Prądnika (Sudołu); grzbietem tym biegnie dawna droga forteczna (ul. Dożynkowa); doprowadza ona do drogi rokadowej, łączącej obecnie Bibice z Zielonkami, a dawniej forty V sektora obronnego między sobą; grzbietem tym biegł też dawny trakt w kierunku Miechowa, a leżący przy nim przyczółek zwano Marszowcem (stąd druga nazwa Fortu Zielonki).

Tabliczka z napisem ''Hotel Twierdza'' kieruje nas wygodną drogą wprost na dziedziniec, dawny plac broni (dawniej wejście tu nie było takie proste, trzeba było jeszcze pokonać potężną, żelazną bramę forteczną z judaszami przezierników - strzelnic minimalnych).

Fort Zielonki (Marszowiec) wyróżniał się spośród innych fortów artyleryjskich brakiem kaponiery szyjowej flankującej bramę Fortu; rolę tę spełniał tu stalowy sponson (niestety, oryginalnego już nie ma); jego imitacja zdobi odrestaurowaną, płaską ścianę czołową hotelu.

Inne, niepowtarzalne cechy Fortu 44, to tzw. dziana ściana: jest to obmurowana cegłą pionowa, zewnętrzna ściana fosy, wykonana w kształcie arkad (łuków opóżnionych), wzmacniających ścianę fosy, odpornych na bombardowanie i ostrzał artyleryjski; także na upływ czasu, bo go na murze prawie nie znać.

Fort Zielonki ma typowy pięcioboczny kształt; składa się on z koszar szyjowych, schronu głównego i ośmiu schronów pogotowia na wale artyleryjskim, całość otoczona jest suchą fosą; fosy strzegły jedna czołowa, podwójna, i dwie barkowe, pojedyncze kaponiery.

Z wąskiego, odkrytego chodnika, oddzielającego blok koszar szyjowych od schronu głównego, prowadzą pochyłe podejścia na wał artyleryjski z betonowymi schronami pogotowia w poprzecznicach; z obydwu skrajnych schronów podziemne korytarze (poterny) prowadzą do bocznych kaponier; do silnej, podwójnej kaponiery czołowej dochodziło się podziemnym korytarzem ze schronu głównego.

Widok z wału artyleryjskiego ku północy pozwala w pełni docenić znaczenie obronne Fortu; przecież las, widoczny w odległości ok. 2 km, leżał już za granicą, na terenie zaboru rosyjskiego; tam w ukryciu, mogły koncentrować się wojska rosyjskie, przygotowując się do ataku na Kraków.

Dalsze losy w skrócie:
W czasie I wojny światowej Fort Zielonki nie brał bezpośredniego udziału w walkach.

W okresie międzywojennym został włączony do Obozu Warownego Kraków; we wrześniu 1939 r. został obsadzony przez oddziały WP.

W czasie okupacji mieściły się tu magazyny sprzętu wojskowego Wehrmachtu.

Także po wojnie Fort miał wyjątkowe szczęście; przez wiele lat wykorzystywała go Krakowska Spółdzielnia Ogrodniczo - Pszczelarska jako magazyn warzyw.

Nie dewastowany, nie przebudowywany dotrwał do naszych czasów w zupełnie dobrym stanie.

Dopiero po 1985 roku, po opuszczeniu przez spółdzielnię, został częściowo zniszczony i rozkradziony; plac broni stał się wysypiskiem śmieci.

W 1990 r. na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym nieruchomość przejęła gmina Zielonki.

Na początku 1999 r. Urząd Gminy w Zielonkach, korzystając z dofinansowania Unii Europejskiej, rozpoczął adaptację Fortu na ekskluzywny hotel (projekt arch. W. Sztorc i zespół) - ''Hotel Twierdza''.

Jako ciekawostkę, świadczącą o solidności budowniczych, należy przyjąć informację, że mimo iż nie modernizowano osłon przeciwwilgotnościowych Fortu, pomieszczenia hotelowe pozostają suche.

Hotel korzysta też z oryginalnej, budowanej w XIX w. kanalizacji fortecznej; po wykonaniu pomiarów geodeci byli zaskoczeni dokładnością (dzisiaj niespotykaną), z jaką umieszczono dna studzienek kanalizacyjnych.

W Forcie Zielonki zachowały się oryginalne okucia, m. in. metalowe zawiasy i kotwy montażowe bramy, które po renowacji stanowią ozdobę hotelu.

Masz inne informacje? - to proszę o kontakt.

Zespół dzieł obronnych:
Fort 44 Zielonki wspomagały 3 baterie artyleryjskie: dwie po zachodniej stronie, jedna po wschodniej; patrząc ze skrzyżowania w kierunku zachodnim dobrze widać nieodległe, dobrze zachowane wały.

- W nowszej baterii, z ok. 1902 r. zachowały się, w poprzecznicach, betonowe schrony pogotowia, z murowanymi osłonami - przelotniami chroniącymi wejścia do schronu, widać dobrze zarys porośniętej krzewami fosy.

- Drugą baterię artylerii ciężkiej (FB V - 1) z 1884 r położoną niżej, po południowej stronie drogi, widać za ogrodzeniem prywatnej posiadłości; czas rozmył już nieco jej zarysy.

- Bateria wschodnia położona była na terenie dzisiejszego cmentarza; śladem po niej są trzy murowane schrony pogotowia, ziemne wały zniwelowano.

Krąg Twierdzy Kraków: Więcej zdjęć

Foto: Adam Kurelewicz