20 czerwca 1915 r. odbył się w Krakowie zjazd delegatów Powiatowych Komitetów Narodowych.

W zjeżdzie wzięli udział m. in. Juliusz Leo, Władysław Sikorski i Wincenty Witos.

Zjazd zwołał Naczelny Komitet Narodowy, organizacja stworzona w Krakowie na początku wojny celem wyłonienia reprezentacji polskich sił politycznych względem władz austriackich.

Komitet, skupiający początkowo wszystkie siły polityczne Galicji od ludowców po endeków, objął opieką formujące się Legiony i starał się nimi kierować za pomocą swego Departamentu Wojskowego, któremu szefował Władysław Sikorski.

Celem krakowskiego zjazdu były doniosłe i ważne narady, jak czyn zaczęty poprowadzić dalej na ostateczne zwycięstwo.

Na zjazd przybyło aż 523 delegatów z czterdziestu kilku powiatów i 62 miejscowości Galicji.

Prócz nich obecnych było wiele osobistości miasta w charakterze gości.

Niezwykła cisza zapanowała na odświętnie przybranej sali Sokoła przy ul. Wolskiej, gdy o godzinie dziesiątej rano na estradzie pojawił się prezes NKN prof. Władysław Leopold Jaworski.

Po złożeniu podziękowania prezydium miasta, zarządowi Sokoła oraz komendzie Twierdzy prezes zdał w ogólnych zarysach sprawozdanie z działalności komitetu, który stworzył i sformował Legiony i skupia naród około wspólnej akcyi na rzecz tych Legionów.

W zwycięstwo i powodzenie sprawy nigdy komitet nie zwątpił.

Nawołując do jedności, prezes zakończył przemówienie takimi słowami: Program nasz jest wam znany.

Wsławił go głos, jaki na wojnie jedyne ma znaczenie: czyn wojenny.

Legiony za ideę, którą wyznajemy, idą w bój i umierają.

Za nami stoi przeto najwyższa powaga, najwyższe dostojeństwo, najwyższe piękno: powaga, dostojeństwo, piękno śmierci ofiarnej.

Kto tej powadze, temu dostojeństwu, temu pięknu dorówna?

Bohaterom cześć!

Po tej otwierającej zjazd przemowie Jaworskiego dokonano wyboru prezydium, do którego weszli m. in. Juliusz Leo, poseł Ludomił German, burmistrz Bochni Ferdynand Maiss, poseł Andrzej Średniawski oraz włościanie Jan Kasprzak i Józef Bednarczyk, wójt gminy Ciche, a także robotnik R. Mędlarski.

W imieniu miasta zjazd powitał dr Juliusz Leo, podnosząc, że wielka musi być idea 16 sierpnia (dzień utworzenia NKN), skoro mimo strasznych przejść wojennych apel komitetu sprowadził do Krakowa tak liczne zastępy delegatów.

W imieniu krakowskiego Sokoła przemówił p. Turski, a w imieniu Departamentu Wojskowego NKN podpułkownik Władysław Sikorski.

Następnie na estradzie pojawił się przedstawiciel I brygady Legionów, porucznik Kaden, niosąc zebranym powitanie z rowów strzeleckich od brygadiera, oficerów i żołnierzy.

Na wniosek radcy dworu dr. Wicherkiewicza zjazd uchwalił jednomyślnie, by wysłać telegram hołdowniczy do cesarza i arcyksięcia Fryderyka z podziękowaniem za opiekę, jaką ten ostatni otaczał dotychczas legionistów.

Dr Ludomił German odczytał wzniosły list z życzeniami dla zjazdu od biskupa Władysława Bandurskiego.

Kierownik biura Departamentu Organizacyjnego NKN p. Smulikowski złożył sprawozdanie z działalności Powiatowych Komitetów Narodowych, których sieć oplatała całą Galicję.

Komitety rozwinęły szeroką akcję werbunkową do Legionów, a niektóre z nich dostarczyły znacznego kontyngentu ochotnika.

I tak np. z Żywca i okolic napłynęło 778 żołnierzy, z Oświęcimia 649, z Nowego Sącza 459, z Wadowic 426, a z Zakopanego 354.

Po sprawozdaniu Smulikowskiego dr Habicht przedstawił relację z działalności wiedeńskiego komisariatu NKN.

Dalej w imieniu Królestwa Polskiego przemówił inż. Walicki, po czym obrady przerwano do godz. 16.

Po popołudniowym wznowieniu obrad jako pierwszy głos zabrał por. Bobrowski, który wśród oklasków zgromadzonych pozdrowił zjazd w imieniu II brygady Legionów.

Na wniosek dr. Żychonia uchwalono wobec tego wysłanie depeszy do komendanta Legionów eksc. Karola Trzaski - Durskiego.

Następnie w imieniu kobiet przemówiły panie Bilewska i Moszczeńska.

Pierwsza reprezentowała Ligę Kobiet NKN, druga oddziały ligi z terenu Królestwa Polskiego.

W ważnej sprawie odbudowy wsi polskiej mocno zniszczonej podczas działań wojennych przemawiali inż. Czajkowski i poseł Witos.

Po nich na dłużej głos zabrał ppłk Sikorski, który złożył obszerne sprawozdanie z aktywności kierowanego przez siebie Departamentu Wojskowego w trzech okresach jego istnienia: krakowskim, śląskim i aktualnie trwającym - na terenie Kongresówki.

Pod koniec obrad nastąpiły jeszcze sprawozdania sanitarne i skarbowe; te pierwsze złożył wspomniany już radca dworu Wicherkiewicz, drugie szef Departamentu Skarbowego NKN dr Tadeusz Starzewski.

Na zakończenie całodziennego spotkania głos zabrał przewodniczący poseł Ludomił German.

Serdeczne wspomnienie poświęcił legionistom, którzy oddali życie w walce o szczęście i chwałę Polski.

Wszyscy zebrani powstali i chwilą ciszy uczcili poległych.

German zakończył swoje przemówienie życzeniem, by drugi zjazd komitetu odbył się już w wolnej Warszawie i przy udziale delegatów z wyzwolonego spod rosyjskiej okupacji Lwowa.

Na sali zabrzmiała nieśmiertelna pieśń: ''Jeszcze Polska nie zginęła''.

Relacjonując przebieg zjazdu krakowskie ''Nowości Ilustrowane'' napisały: ''Inny to zjazd od dotychczasowych, w innych zwołany warunkach, z najistotniejszych potrzeb narodowych zrodzony.

A i inne, niezwykłe były zaiste akcesorya tego zjazdu.

Wtórzyły mu odgłosy nadludzkiego zmagania się z wrogiem i łuna wojennej pożogi dodawała mu majestatu bohaterskiego piękna.

Bo był to zjazd tych, którzy chociaż dach płonął nad głową, nie opuścili rąk, ale trwali w pracy i po szczęście dla ojczyzny sięgali, idąc mężnie w ordynku Naczelnego Komitetu Narodowego''.

Równolegle ze zjazdem Komitetów Powiatowych odbywał się w Krakowie zjazd Ligi Kobiet NKN.

Jego obrady odbywały się w Domu Lekarskim.

Salę zapełniły delegatki z miast Galicji, Śląska i Kongresówki.

Zebranie zagaiła prof. Napoleonowa Cybulska, a przewodniczącymi zjazdu wybrano m. in. brygadierową Piłsudską i hr. Rusocką.

Po dokonaniu wyboru prezydium i sekretarzy głos zabrał poseł German, który podniósł doniosłość pracy kobiet dla tych, którzy na polach bitew walczą o lepszą dolę ojczyzny.

Następnie delegatki z poszczególnych miast składały sprawozdania z działalności oddziałów ligi.

Na obradach popołudniowych pojawili się m. in. Władysław Jaworski, Ignacy Daszyński i Zygmunt Marek.

Po szczegółowej kilkugodzinnej dyskusji uchwalono prowizoryczny regulamin dla Związku Ligi Kobiet, którego zarząd główny miał rezydować w Krakowie przy NKN.

Związek miał stać się sekcją Komitetu i jako taki otrzymał oficjalną nazwę: Liga Kobiet NKN.

Tekst: Paweł Stachnik
Cytaty pochodzą z tygodnika ''Nowości Ilustrowane''
Źródło: "Dziennik Polski" 30 lipca 2005 r.