29 września 1917 r. przypadała uroczystość św. Michała, patrona Galicji.

Właśnie z powodu święta i przypadającego z tej okazji wolnego dnia zorganizowano w Krakowie dwa zjazdy - polskich przemysłowców i polskiego nauczycielstwa.

Zjazd przemysłowy rozpoczął się dzień wcześniej, 28 września, uroczystą mszą odprawioną o godz. 9 rano w kościele św. Anny przez ks. kanonika dr. Caputę.

Następnie uczestnicy udali się do auli Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie obrady zostały oficjalnie otwarte.

Na zjazd przybyło około 400 uczestników szczelnie wypełniających uczelnianą aulę w Collegium Novum.

Na otwarciu pojawili się m. in. ks. bp Adam Sapieha, namiestnik hrabia Huyn, komisarz dr Gałuszka, marszałek krajowy Stanisław Niezabitowski, członkowie Wydziału Krajowego dr Jahl i dr Bernadzikowski, rektor UJ prof. Karol Szajnocha, płk hr. Lamezan, delegat Adam Fedorowicz, dyrektor Departamentu Pracy Tymczasowej Rady Stanu inż. Kaczorowski z Warszawy, delegaci Koła Polskiego ks. Andrzej Lubomirski, dr Diamand i Edmund Zieleniewski, grono posłów parlamentarnych i sejmowych, były poseł dr Stefczyk.

Miasto Kraków reprezentowały jego władze: prezydium w osobach wiceprezydentów Federowicza, Sarego i Rollego.

Dalej obecni byli dyrektorzy wszystkich krakowskich banków i instytucji finansowych, prezydent Centrali dla Odbudowy Kraju Artur Herbst z kierownikami sekcji, delegat lwowskiej Izby Handlowej Bolesław Lewicki, wreszcie grono przemysłowców i rękodzielników krakowskich.

Grono uczestników uzupełniali reprezentanci krakowskiej Izby Handlowej i Związku Fabrycznego, dyrekcje Wojennego Zakładu Kredytowego i Ligi Pomocy Przemysłowej, prof. Politechniki Lwowskiej Hauswald, gen. Tadeusz Rozwadowski i wielu innych.

Licznie stawili się przedstawiciele polskiego przemysłu z Warszawy, Lublina, Dąbrowy Górniczej i austriackiego Śląska.

Zjazd otworzył przewodniczący komitetu organizacyjnego poseł Edmund Zieleniewski, witając szczególnie gości z Warszawy i Poznańskiego.

Swoją mowę inauguracyjną Zieleniewski zakończył takimi słowami: Obyśmy przyszły zjazd odbyli jako obywatele wolnej, zjednoczonej Polski!

Po wybraniu prezydium zjazdu, do którego weszli przedstawiciele wszystkich dzielnic, przewodniczenie obradom objął książę Andrzej Lubomirski.

Rozpoczął jak zawsze od wielu mów powitalnych, po czym przystąpiono do porządku dziennego.

Jako pierwszy referat tematyczny wygłosił dyr. Jan Kanty Steczkowski, po nim przemawiali dr Bujak i dr Benis.

Po południu swoje obrady rozpoczęły poszczególne sekcje zjazdu.

Drugi dzień zjazdu rozpoczął się pełnym posiedzeniem pod przewodnictwem dyr. Wierzbickiego z Warszawy i ks. Andrzeja Lubomirskiego.

Na porządku dziennym znalazły się referaty m. in. dr. Battaglii, H. Tannenbauma, dr. Strassburgera, inż. Sokolnickiego, dyr. Wierzbickiego i radcy Chodkiewicza.

Po południu obradowały sekcje.

Trzeciego dnia zjazdu - w niedzielę - wygłoszono resztę referatów (m. in. prof. Morozewicz, dyr. Szarski, prof. Hauswald).

Następnie wszyscy uczestnicy ustawili się do pamiątkowej fotografii przed wejściem do Collegium Novum.

O godzinie 17 nastąpiło zamknięcie zjazdu.

Drugim odbywającym się w Krakowie równolegle zjazdem było spotkanie delegatów Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego.

Delegaci obradowali w górnej sali Sokoła przy ul. Wolskiej.

Zjazd rozpoczęło nabożeństwo odprawione 29 września w kościele oo. Franciszkanów.

Ogółem przybyło do Krakowa ponad 200 delegatów z całej Galicji, nauczycieli i nauczycielek oraz kierowników szkół.

W otwarciu zjazdu uczestniczyli delegaci Koła Polskiego, posłowie Matakiewicz i Marek, wiceprezydent Rady Szkolnej Krajowej dr Fryderyk Zoll, delegat Rady Miasta Krakowa radny Konopiński, przedstawiciele Rady Szkolnej Okręgowej, Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Biura szkolnego Polskiego, Towarzystwa Szkoły Ludowej, Towarzystwa Polskiego Instytutu Pedagogicznego i inni.

Z Warszawy przybył prezes Zrzeszenia Nauczycieli Ludowych w Królestwie Polskim Karol Klimek.

Obrady zagaił prezes Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego Stanisław Nowak witając zgromadzonych i wyłuszczając cele i zadania, które dziś przedstawicieli nauczycielstwa zgromadziły.

Do prezydium zjazdu zaproszony został wspomniany Karol Klimek, jako honorowy prezes, a sekretarzami zostali pani Gardzielówna i pan Piliński.

Zgromadzeni z entuzjazmem przyjęli przemówienie gościa z Warszawy.

Z polecenia prezydium miasta zjazd powitał radca Konopiński.

W trakcie obrad delegat Borucki z Wadowic przedłożył następującą rezolucję: Nauczycielstwo ludowe polskie przez usta swych delegatów zgromadzonych na zjeżdzie związkowym w Krakowie w tej wielce uroczystej i historycznej chwili, gdy ważą się losy polskie, wyraża karną solidarność z rezolucyą Koła Sejmowego Polskiego z dnia 28 maja 1917 i ogłasza głośno i uroczyście, że tej solidarności nie złamie i niczem nie zachwieje, Kołu zaś Sejmowemu Polskiemu za prawdziwie narodowe jego stanowisko zajęte w rezolucyi z 28 maja wyraża głęboki hołd i cześć.

Wniosek przyjęto gromkimi oklaskami.

Uchwalono ponadto, by zjazd wystosował telegram powitalny na zjazd Towarzystwa Szkoły Ludowej, a trzech własnych delegatów wysłać na odbywający się równolegle w Krakowie zjazd przemysłowy.

Przewodniczący zebrania uczcił pamięć cesarza Franciszka Józefa, dalej Henryka Sienkiewicza i innych zmarłych zasłużonych dla narodu i organizacji nauczycielstwa.

Pierwszy dzień obrad zajęły przed południem referaty dyr. Bernadzikiewicza i fizyka miejskiego dr. Janiszewskiego, który mówił o grużlicy u dzieci.

Po południu wykonano tradycyjną wspólną fotografię i wysłuchano kolejnego referatu - dr H. Kanarek mówił o kształceniu polskiego nauczycielstwa ludowego.

Nad poszczególnymi odczytami przeprowadzono bardzo ożywioną dyskusyę.

Drugiego dnia obrad, w niedzielę, po powitaniu delegata ze Śląska, odczytano nadeszłe telegramy i przystąpiono do wyboru członków dla komisyi wniosków.

Następnie odczytano sprawozdanie z działalności związku i stanu kasy za lata 1914 - 16.

Głos zabrali jeszcze pp. Mayer, Muller, Smulikowski i Kanarek.

Po południu, po referacie delegata Baścina na temat ''Nauczyciel jako czynnik ekonomicznego podniesienia kraju'', przedstawiono listę nowo wybranych członków zarządu naczelnego.

Po przemówieniu delegatki Sempołowskiej w sprawie organizacji szkolnictwa w Królestwie Polskim i uchwaleniu całego szeregu wniosków zjazd został oficjalnie zamknięty.

Tekst: Paweł Stachnik
Cytaty pochodzą z tygodnika ''Nowości Ilustrowane''
Źródło: "Dziennik Polski" 1 października 2005 r.