Powstanie miejscowości historycy odnoszą do końca XII lub początku XIII w., wiążąc z dzierżawczą formą nazwy, co pozwala przypuszczać, że Płaszów był wówczas wsią rycerską.

Pierwsza wzmianka o Płaszowie pochodzi z 1254 roku.

Bolesław Wstydliwy w dokumencie dla klasztoru zwierzynieckiego wymienił m.in. wieś ''Plaszow''; była ona wówczas własnością klasztorną.

W XIV w. część wsi znalazła się w rękach prywatnych, część należała do klasztoru w Koprzywnicy, zaś lasy na terenie Płaszowa należały do króla.

Wieki XIV i XV przynosiły kolejne zmiany własności, by wreszcie na początku wieku XVI Płaszów stał się wsią wielkorządców krakowskich.

Stan ten zmienił I rozbiór Polski, kiedy miejscowość znalazła się pod panowaniem austriackim.

Większe zmiany przestrzenne pojawiły sie w związku z budową fortyfikacji Twierdzy Kraków.

Na terenie Płaszowa powstały w latach 1854 - 1856 trzy szańce: FS 18, FS 19 i FS 20, obecnie nie istniejące.

W 1855 r. miejscowość przecięła linia kolejowa, będąca częścią szlaku żelaznego z Krakowa do Lwowa.

Zmiany prawne w Galicji - ustawy o samorządzie i przemysłowa oraz ożywienie gospodarcze jakie przyniosła budowa Twierdzy Kraków niebawem zmieniły sposób użytkowania gruntów, zwłaszcza w pobliżu kolei: nastąpił rozwój przemysłu.

W 1887 r, wieś składała się z dwu oddzielnych zespołów zabudowy: Płaszowa Wielkiego, gdzie znajdowało się 127 domów, zamieszkałych przez 750 mieszkańców i Płaszowa Małego z 22 domami i 131 mieszkańcami.

Osady dzielił obszar, zwany Ugory albo Lasówka.

We wsi była szkoła ludowa.

Na półwyspie, utworzonym przez Wisłę, położona była posiadłość Aleksandra Zdzieńskiego, (Zdzieńscy wznieśli grobowiec - kaplicę na Starym Cmentarzu Podgórskim; kaplica ta była póżniej wykorzystywana dla ceremonii pogrzebowych; Niestety, obecnie nie istnieje) składająca się z dworu z zabudowaniami gospodarczymi i 6 domów zamieszkałych przez 80 mieszkańców (wywodzenie zespołu dworu płaszowskiego z folwarku Beszcz - inna nazwa Okop - budzi wątpliwości ze względu na utrzymywanie się nazwy Beszcz na lewym brzegu Wisły do XX w., zatem w czasie, gdy udokumentowane jest istnienie dworu).

Przełom wieków przyniósł realizację kolejnego pierścienia Twierdzy; powstał wtedy Fort 50a Lasówka, którego zadaniem była obrona doliny Wisły.

Na początku XX w., w Płaszowie istniał jeden z największych w Galicji dworców towarowych (Podgórze - Płaszów) oraz znaczące zakłady przemysłowe, spośród których wyróżniała się ''Płaszowska Fabryka Cegieł i Dachówek'', założona w 1896 r.

Innymi większymi przedsiębiorstwami były m.in. ''Płaszowianka'' - fabryka cegieł i dachówek, cegielnie, fabryka gipsu.

Gmina rozwijała się szybko: w 1900 r. ilość domów (w całym Płaszowie) wzrosła do 178, a ilość mieszkańców wynosiła 1408 osób, by w 1910 r. powiększyć się do 2239 osób.

Zabudowa centralnej części Płaszowa nabierać zaczęła miejskiego charakteru.

W tym czasie rozważane były plany budowy rządowego kanału Dunaj - Wisła.

Pojawiła się konieczność lokalizacji portu rzecznego, inwestycji o, jak zakładano, wielkim znaczeniu dla Krakowa; najlepiej do tego nadawały się grunty płaszowskie.

Te wszystkie wartości przesądziły, że Kraków rozpoczął pertraktacje połączeniowe z Płaszowem już w 1903 r.

Początkowo zarówno gmina, jak i dwór ustosunkowały się do sprawy zdecydowanie niechętnie.

Rokowania wznowiono w 1907 r.

Przychylne stanowisko zajął ówczesny właściciel obszaru dworskiego, baron Karol Czecz de Lindenwald, w tym czasie marszałek powiatu wielickiego.

W drodze spotkań ustalono warunki połączenia.

Przewodniczącym delegacji Płaszowa został naczelnik gminy Herman Goldberg, Kraków zaś powołał specjalny subkomitet, któremu przewodniczył prezydent miasta, prof. Juliusz Leo, a w skład weszli m.in. obydwaj wiceprezydenci.

Równocześnie toczyły sie pertraktacje z Karolem Czeczem w odniesieniu do terenów dworskich.

Faktyczne połączenie odbyło się 1 lutego 1912 r.

Ówczesny obszar gminy Płaszów wynosił 4.88 km2, a obszar dworski posiadał 2.84 km2.

Niedługo po połączeniu przybył ważny obiekt: wzniesiono szkołę, według projektu jednego z najwybitniejszych architektów tego czasu, Jana Zawiejskiego.

30 pażdziernika 1918 r. na terenie (już wówczas dzielnicy) Płaszowa miało miejsce historyczne wydarzenie: rozpoczęcie akcji wyzwalania Krakowa z rąk austriackich.

Z inicjatywy organizatora powstania, por. Antoniego Stawarza, z dworca kolejowego w Płaszowie wysłana została o godz. 9 wieczorem do wszystkich stacji kolejowych Galicji depesza: ''Rewolucja w Krakowie.

Rząd polski objął władzę.

Wstrzymać wszystkie transporty, któreby chciały wyjechać poza granice kraju, skierować je na Kraków''.

Do akcji przyłączyli się pracownicy kolei (dużą część tajnej organizacji stanowili kolejarze z Prokocimia, Bieżanowa i Płaszowa) oraz przebywający na dworcu żołnierze Polacy.

W okresie międzywojennym miejscowość rozwijała się zgodnie z wcześniej wyznaczonym kierunkiem.

W latach 1930 - 1931, przy ul. Saskiej, wzniesiono kościół i klasztor projektu wybitnego architekta, Franciszka Mączyńskiego.

Modernizowała się zabudowa mieszkalna, unowocześniano istniejące zakłady, wznoszono też nowe.

Płaszowa nie ominęły wydarzenia okupacji.

26 czerwca 1942 r., przy ul. Wodnej niedaleko dworca płaszowskiego, odbyła się egzekucja 7 osób.

Nazwa miejscowości związana jest w tym czasie przede wszystkim z tragicznym Obozem ''Płaszów'', mimo, że na teren Płaszowa wkroczył on dopiero w póżniejszej fazie swej rozbudowy stosunkowo niedużym fragmentem (z zabudową o charakterze pomocniczym).

W okresie powojennym, w południowej części Płaszowa, nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu i składów.

Rozwój ten trwa do tej pory, nasilony przywróceniem gospodarki rynkowej.

Potwierdza to strategiczne znaczenie miejscowości w zespole urbanistycznym Krakowa.

Niestety, duża część zmian powojennych nie była korzystna.

Nowe, geometryczne regulacje ulic przyniosły znaczne uszczuplenie pierwotnych wartości.

Wyróżnia się tu zwłaszcza wyjątkowo niekorzystnie rozcięcie starego centrum ulicami Powstańców Wielkopolskich i Saską.

Poważnemu zniekształceniu uległ zespół dworski, a w jego sąsiedztwie powstały, z niepowetowaną szkodą dla walorów zabytkowych i krajobrazowych, nowe osiedla.

Staw Płaszowski, niegdyś o krystalicznie czystej wodzie i piaszczystym dnie, był użytkowany jako (oficjalne) wysypisko śmieci i został częściowo zasypany.

Ograniczeniu uległy połaci pastwisk (łąk), obsadzanych charakterystycznymi wierzbami.

Wciąż wysokie walory historyczne i przyrodnicze Płaszowa wymagać będą lat rekultywacji.

W starszych częściach miejscowości zachowały się wartościowe zabytki budownictwa drewnianego.

Klimat centralnej części Płaszowa tworzą uliczki o malowniczej, kameralnej zabudowie.

Bardzo interesującymi zabytkami są Fort z pięknym starodrzewiem, kościół, klasztor oraz szkoła.

Tekst: Jarosław Żółciak
wyd. nakładem Dzielnicy XIII, Kraków 1996 r.
Źródło: ''Wolne Królewskie Miasto Podgórze, Płaszów - Rybitwy - Przewóz. Zarys przemian historycznych''