W roku 1782 przy krakowskim ratuszu - od strony ulic Wiślnej i Brackiej - dobudowano garnizonową wartownię, zwaną z niemiecka odwachem.

Był to niewielki parterowy budynek z architekturą utrzymaną w duchu klasycyzmu, z łamanym dachem i charakterystycznym dla epoki trójkątnym przyczółkiem nad wejściem.

Obok izby dla skoszarowanego tu oddziału mieścił pokoje przeznaczone dla oficerów i lekarza oraz areszt.

W roku 1822 - już za czasów Rzeczypospolitej Krakowskiej - odwach zamieniony został na skład sprzętu przeciwpożarowego, bowiem strażacy rezydujący w pobliskich Sukiennicach nie mieli jeszcze własnej siedziby.

Wartownię przeniesiono tymczasem do nieistniejącego dziś budynku Wagi Wielkiej, stojącego na płycie Rynku naprzeciw wylotu ul. Brackiej.

Wojsko wróciło na odwach dopiero po inkorporacji Rzeczypospolitej Krakowskiej przez Austrię (1846 r.).

Przy okazji akcji porządkowania Rynku Głównego i restauracji Sukiennic władze austriackie podjęły decyzję o wyburzeniu starego odwachu.

Wkrótce, w latach 1881 - 1882 wzniesiono nowy, tym razem neogotycki w formie odwach, według projektu Macieja Moraczewskiego, ówczesnego dyrektora Budownictwa Miejskiego.

Budynek ten - nieco rozleglejszy od poprzedniego - z narożną, piętrową wieżą i arkadowymi podcieniami, mieścił odtąd obok wartowni, także komendanturę miasta i garnizonu oraz - jak dawniej - areszt.

Odwach przeszedł do historii 31 pażdziernika 1918 roku, kiedy to zajął go bez walki oddział polskiego wojska pod dowództwem porucznika Antoniego Stawarza.

W asyście szybko gęstniejącego tłumu znad bramy strącono austriackiego orła, zastępując go sztandarami w narodowych barwach.

Tak oto Kraków stał się pierwszym wyzwolonym miastem na ziemiach polskich.

Niewątpliwą atrakcją była przeprowadzana przed odwachem codzienna zmiana warty, niekiedy w bardziej uroczystej oprawie, z towarzyszeniem wojskowej orkiestry.

Ostatnia warta wojskowa opuściła budynek w południe 22 pażdziernika 1934 roku, kończąc długą, zapoczątkowaną prawdopodobnie w pierwszych latach XIX stulecia tradycję.

Po wyjściu wojska znalazła tu tymczasową siedzibę Liga Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej - stowarzyszenie powołane w roku 1928, mające swe siedziby we wszystkich większych miastach kraju.

Na karcie widokowej nieznanego bliżej wydawnictwa ''Photobrom'', z pierwszej połowy lat trzydziestych podziwiać można nowy odwach niemal w całej okazałości.

Pod środkową arkadą widać nawet postać stojącego na baczność żołnierza, a niemały tłumek obserwatorów czeka prawdopodobnie na codzienną zmianę warty.

Fotografia oddaje nieżle rzeczywistą skalę tej oryginalnej budowli i widać również, że zajmowała ona niemałą część Rynku.

Po drugiej wojnie światowej zapadła decyzja o wyburzeniu tego - jak oficjalnie wówczas mówiono - ''przeżytku austriackiego panowania''.

Odwach zniknął ostatecznie z pejzażu miasta w roku 1946.

Tekst: Krzysztof Jakubowski
Źródło: ''Dziennik Polski'' z dnia 21 stycznia 2006 r.