Fort 39 Olszanica powstał w latach 1884 - 1885, jako fort półstały, zmodernizowany ćwierć wieku później i przebudowany na stały fort obrony bliskiej.

Jego konstrukcja i narys podobna jest do Fortu 41a Mydlniki i Fortu 49 1/2a Mogiła, aczkolwiek brak mu wysuniętej kaponiery szyjowej, charakterystycznej dla większości fortów tego typu, zbudowanych lub zmodernizowanych około 1910 roku (w tym wypadku uzasadniają to warunki terenowe, leży on bowiem na grzbiecie, w miejscu, gdzie warunki prowadzenia ostrzału bocznego są niekorzystne, częściowo tą rolę spełniała ziemna basteja, która znajdowała się w północno - wschodniej części wału szyjowego, w miejscu, gdzie obecnie stoi drewniana wiata).

Usytuowanie Fortu uzasadnia bardzo rozległe przedpole oraz fakt, że stanowił on uzupełnienie zbyt szerokiego w tym miejscu międzypola pomiędzy fortami przyległymi.

Położony poniżej płaski teren ciągnie się od podmokłej doliny Rudawy, przez dawną wieś Olszanicę, po Balice i wzgórza Garbu Tęczyńskiego; w tę zachodnią stronę skierowane było ostrze - czoło Fortu Olszanica.

Po przejściu przekopu w wale szyjowym, stajemy na wyłożonym kostką - to już współczesne, dawniej było tu błotniaste klepisko - placu broni przed długim frontonem bloku koszar.

Wejście do wnętrza koszar prowadzi przez oryginalne pancerne drzwi, nabite stalowymi kołkami, z przeziernikami - strzelnicami i systemem rygli; zachowały się także stalowe okiennice, obecnie skryte wewnątrz za zwykłymi szybami okiennymi.

Dawne, jednoprzestrzenne wnętrze Fortu, podzielone zostało na półtoratraktowe, z pokojami sypialnymi, korytarzem i nowoczesnym węzłem sanitarnym, jest też zaplecze kuchenne i gazowe ogrzewanie; z saloniku kręte schody prowadzą do podziemi Fortu (dawniej mieścił się tu wielki zbiornik wody na potrzeby załogi, tzw. cysterna; w Forcie nie znaleziono bowiem wody, nie było więc też studni, zbierano natomiast wody opadowe z deszczu, topniejącego śniegu; woda spływała z dachu, oczyszczała się przez założone wokół warstwowe żwirowo - piaskowe filtry i trzema ujęciami napływała do zbiornika; jej nadmiar wypływał rurą przelewową na zewnątrz ziemnych wałów; woda była w fortach nieodzowna, nie tylko dla ludzi i koni, lecz także dla broni maszynowej jako czynnik chłodzący; w cysternie mieści się obecnie świetlica).

Fort Olszanica przeznaczony był głównie dla piechoty, stąd też charakteryzuje się uproszczonym dwuwałowym układem, pozwalającym na piętrową obronę; na górnym, ziemnym wale nad budynkiem koszar wystaje zachowana kopuła obserwacyjna, z grubej pancernej blachy, z otworami obserwacyjnymi z trzech stron (identyczna kopuła jest w Forcie Bielany), tylko kamienna podmurówka pod kopułą nie jest oryginalna, ale komponuje się dobrze z całością.

Sam wał był dawniej znacznie wyższy; obok kopuły miejsce na nim zajmowały stanowiska karabinów maszynowych lub lekkich działek.

Blok koszar od następnego wału, wału piechoty, dzieli ciasny, obmurowany kamieniem rów komunikacyjny; kryta szynami i betonowym stropem przelotnia osłaniała wejście do schronu głównego, a także stanowi dwupoziomowe skrzyżowanie, umożliwiając bezkolizyjny ruch żołnierzy broniących Fortu.

Schron główny, siedziba dowództwa Fortu i stanowiska dowodzenia, jest również dobrze zachowany i posiada komplet pancernych osłon; w ścianach zachowały się wnęki, w których ustawiano lampy naftowe (ten rodzaj oświetlenia, a także gazy wydzielające się z prochu dymnego wymagały dobrej wentylacji, kominy wentylacyjne wystawały z dachu Fortu, nie zachowały się).

Wąskie i osłonięte przestrzenie (przez które obecnie przeciskamy się) miały zabezpieczyć obrońców przed stromotorowymi pociskami z haubic i moździerzy; wyżej, nad tą wewnętrzną fosą, widzimy już klasyczny wał piechoty: czoło i barki pięcioboku skierowanego na zachód; stromy stok wału spłaszczonego zniekształcony został nieco wyrosłym laskiem, ale widok na przedpole, na jego południowo - zachodniej części nadal jest rozległy; stąd miał nadejść wróg, a załoga Fortu Olszanica - piechota, ogniem broni strzeleckiej miała go powstrzymać, do tego jednak nie doszło i dobrze.

Dalsze losy w skrócie:
Fort Olszanica zachował się w bardzo dobrym stanie; zawdzięcza to gospodarzom, w miarę na bieżąco był konserwowany i remontowany.

Przez wiele lat znajdował się w nim magazyn rowerów ''Romet'', a w 1984 r. został przekazany w użytkowanie Hufcowi ZHP Kraków - Krowodrza, po pożarze przejął go Harcerski Klub Turystyki Konnej, jak wspomina jedna z pionierek: ''Fort był zawalony gruzem, betonowy strop pęknięty na skutek pożaru, nie było wody ani prądu, wszystkie prace wykonywane były głównie siłami klubowiczów''.

W koszarach jeszcze niedawno mieściły się stajnie harcerskiej stadniny koni, po wybudowaniu obok w 1998 r. nowej stajni, dopasowanej architektonicznie do zabytkowego otoczenia, w koszarach znów zagościli ludzie.

Po pieczołowicie i nadzwyczaj starannie przeprowadzonym remoncie (arch. Ryszard Wcisło), znalazł tu siedzibę hotelik na 26 osób (3 pokoje ośmioosobowe, 1 pokój dwuosobowy) oraz mały barek ''Fort 39'', gdzie warto wstąpić na kawę.

Hotelik w Forcie Olszanica pozostaje w gestii MDK ''Dom Harcerza'' z ul. Reymonta 18, sekcją MDK pozostaje również Klub Turystyki Konnej ''Tabun''; choć zatracił on z czasem harcerski charakter: prowadzi bowiem naukę jazdy konnej nie tylko dla dzieci i młodzieży, ale również dla dorosłych; drugim nurtem działalności klubu jest hipoterapia czyli rehabilitacja osób niepełnosprawnych przy wykorzystaniu jazdy konnej i ćwiczeń wykonywanych na koniu.

Masz inne informacje? - to proszę o kontakt.

Zespół dzieł obronnych:
Od strony doliny Rudawy Fort Olszanica wspomagał w obronie szaniec piechoty IS III - 2.

Nieco dalej, na skraju ul. Junackiej, usytuowane były dwie baterie artyleryjskie FB 40a i FB 40b, które zabezpieczały obronę daleką Fortu.

W pobliżu mieścił się też schron amunicyjny, niestety nie zachował się, a dokładne miejsce lokalizacji nie jest znane.

Ciekawostki:
Pamiątką po dawnych mieszkańcach wsi jest krzyż położony na terenie Fortu Olszanica, otoczony drewnianym płotkiem, opatrzony tabliczką: ''Tu spoczywają mieszkańcy Olszanicy zmarli podczas epidemii tyfusu w 1907 roku''.

Krąg Twierdzy Kraków: Więcej zdjęć

Foto: Adam Kurelewicz