Fort 43 Pasternik powstał po 1881 roku na miejscu ziemno - drewnianych szańców z lat 1872 - 78.

(W tym samym okresie, na północnych rubieżach Twierdzy Kraków, budowano drugi duży artyleryjski Fort 47 Łysa Góra; pomimo równoległego czasu realizacji oba bliżniacze dzieła znacznie się od siebie różnią, Fort Pasternik ma szereg nietypowych rozwiązań, zaczynając od szczegółów narysu: standardowy fort artyleryjski ma narys pięcioboczny, natomiast tu występuje narys w kształcie półksiężyca sześciobocznego; jest to unikatowy w Krakowie ślad ewolucji fortów artyleryjskich z ogromnych wielobocznych szańców, które je poprzedzały; stąd konieczność aż pięciu kaponier do obrony fosy, podczas gdy w typowym forcie wystarczą tylko trzy; inna szczególna cecha to brak typowego schronu głównego: jego rolę spełnia m. in. długa poterna główna, będąca jakby schronem odwróconym wzdłuż osi Fortu, oraz schron - podwalnia pod środkową częścią wału artylerii, żywo przypomina to rozwiązanie fortów pruskich, widoczne m. in. w fortach Torunia i Poznania)

Stanowiska dział Fortu Pasternik umieszczone są na dwóch poziomach; pięć stanowisk znajduje się na stropie podwalni, która mieści 16 schronów o różnym przeznaczeniu oraz trzy poterny prowadzące do kaponier.

Na osi głównej Fortu, prosta poterna wiedzie z podwalni do kaponiery grodziowej.

Pozostałe stanowiska dział, po pięć na każdym barku, stanowią klasyczne działobitnie z poprzecznicami mieszczącymi schrony pogotowia: na obu barkach wału, drugi schron pogotowia (licząc od strony koszar szyjowych) jest zarazem wejściem do potern prowadzących do pojedynczych kaponier w fosie; każda z kaponier posiadała duże izby bojowe, mające po pięć strzelnic karabinowych, przerobionych w latach 1902 - 1910 na przeciwrykoszetowe, z podstawami do karabinów ręcznych.

Wspomniana kaponiera grodziowa nie tylko przegradza całe światło fosy, umożliwiając jej ostrzał w obie strony, ale jest rozbudowana w formie tarasu dla stanowisk możdzierzy: być może na tarasie tym ustawiono ciężkie, 21 cm możdzierze pozycyjne wz. 1880 ze spiżu Uchatiusa, których 94 kilogramowy pocisk mógł razić przeciwnika na odległość 6500 m, czyli dalej niż zasięg armat na wale głównym Fortu; kaponiera grodziowa była w póżniejszym czasie przerabiana w dość niechlujny sposób (jakość betonu wyrażnie odbiega od pierwotnej realizacji), spowodowany być może pośpiechem (prawdopodobnie jego przyczyną była wiadomość o roli broni stromotorowej w oblężeniu Portu Artura w 1904 roku, oraz fakt, że Rosjanie zmodernizowali w tym czasie swój 203 mm ciężki możdzierz pozycyjny zwiększając jego donośność z 2900 do 6300 m), wydarzenia te zapewne spowodowały, że około 1910 roku wzmocniono budowlę przez nadbudowanie nad pierwotną kaponierą dodatkowej warstwy kamiennej, przykrytej od góry grubym materacem betonowym, stąd jej nietypowy kształt.

(Fort artyleryjski ześrodkowany stanowił doskonale przemyślany mechanizm obronny: artyleria obrony dalekiej wyposażona była m. in. w ciężkie 18 cm armaty pozycyjne wz. 1880, o lufach produkowanych ze spiżu, według technologii austriackiego generała Uchatiusa; w zależności od rodzaju pocisków, mogły one prowadzić skuteczny ogień do przeciwnika, który zbliżył się do twierdzy i rozpoczął prace oblężnicze na odległość: do 5100 m - kulę o wadze 58 kg, do 4500 m - szrapnelem; gdy przeciwnik zbliżył się na dystans rażenia broni piechoty, zgromadzeni w schronach podwalni strzelcy zajmowali stanowiska na wałach, rażąc nieprzyjaciela ogniem karabinowym; wspomagały ich w tym dziele działka szybkostrzelne tzw. przeciwszturmowe, początkowo np. w postaci lekkiej polowej kalibru rzędu 7 cm, wz. 1875, szybkostrzelność 10 strzałów na minutę; jeśli jednak przeciwnik przedarł się przez tę ścianę ognia, na jego drodze stawało pole minowe i zasieki z drutu kolczastego, a następnie sucha fosa; w razie wdarcia się do fosy, kosztem wielkich strat w ludziach, nieprzyjaciel dostawał się pod ogień strzelnic z kaponier; gdyby przeciwnik je także zmusił do milczenia oraz sforsował fosę, nie oznaczało to jeszcze zdobycia fortu, gdyż zamknięta w kazamatach piechota, pod osłoną pancernych okiennic i furt ze strzelnicami do broni ręcznej, mogła dalej stawiać opór; w razie wysadzenia okiennic czy też furt, pozostawały barykady - w większości fortów istnieją wręby do blokowania korytarzy)

Dalsze losy w skrócie:
We wrześniu 1939 roku Fort Pasternik został obsadzony wojskiem i przygotowany do obrony; zapewne wziął w walkach udział.

We wrześniu 1944 roku Niemcy zlokalizowali tu centralę minerską, za pomocą której planowali wysadzenie w powietrze większości najcenniejszych krakowskich zabytków i obiektów użyteczności publicznej; dzięki ruchowi oporu i krakowskim patriotom do tej zbrodni nie doszło.

Do dnia dzisiejszego Fort 43 Pasternik i przyległy teren pozostaje w użytkowaniu wojska.

Masz inne informacje? - to proszę o kontakt.

Zespół dzieł obronnych:
Do Fortu 43 Pasternik przylegają dwie polowe baterie artyleryjskie; obydwie są nieżle zachowane (po drugiej stronie szosy katowickiej, za cmentarzem, widać wyrażny zarys wałów baterii sprzężonej, wybudowanej w latach 1896 - 1902, z trzema częściowo zniszczonymi schronami pogotowia, z osłonami wejścia - przelotniami; druga bateria - ziemna, z lat 1908 - 1914, leży po północnej stronie Fortu Pasternik).

Na zapleczu Fortu 43 Pasternik, po południowej stronie dzisiejszej drogi, w lasku przed skrzyżowaniem z prowadzącej do Rząski ul. Krakowską, znajdował się jeszcze międzypolowy ziemny Fort 42 Wróżna Góra, powstały w latach 1874 - 1880; jego czoło skierowane było w kierunku południowym, a swym ogniem wypełniał przestrzeń do Fortu 41 Bronowice Małe; w roku 1910 dobudowano do niego betonowy schron; sam Fort 42 został zniwelowany, a schron zachował się do dzisiaj, ale w czasie modernizacji szosy katowickiej został w całości zasypany ziemią.

Krąg Twierdzy Kraków: Więcej zdjęć

Foto: Adam Kurelewicz