Fort 44 Tonie powstał w 1879 r. jako szaniec ziemny, a następnie w latach 1883 - 1885 został przebudowany na fort artyleryjski.

Strzegł on północno - zachodniego narożnika zewnętrznego pierścienia Twierdzy Kraków oraz Traktu Olkuskiego, należał do IV sektora obronnego.

(Głównym elementem fortu artyleryjskiego był wał ziemny z odkrytymi stanowiskami dział pomiędzy poprzecznicami, poprzedzony suchą fosą z kaponierami i murem Carnota; od tyłu założenia mieściły się bomboodporne koszary szyjowe; na koszarach znajdował się niski wał ziemny obrony zapola, wyłącznie dla piechoty; piechota miała również swoje stanowiska na wale głównym, w niewielkich przerwach pomiędzy bateriami; posiadał również działa małych kalibrów do obrony bliskiej)

Główną siłę ognia Fortu Tonie tworzyły dalekosiężne armaty kalibru 12 oraz 15 cm do obrony dalekiej.

Budowle Fortu odlane były z betonu fortecznego i kryte grubymi płaszczami ziemnymi.

W czasie kolejnej modernizacji Twierdzy Kraków Fort 44 Tonie został kompleksowo przebudowany w latach 1902 - 1908; otrzymał wzmocnienia strukturalne, nowe, kazamatowe budowle oraz zmieniono profil wału, w fosie zlikwidowano mur Carnota, a kaponiery zostały nieznacznie zmodernizowane.

Fort Tonie został przeprojektowany w dzieło klasy dużego fortu pancernego, jednak z baterią dział 15 cm na odkrytych stanowiskach, a nie w wieżach.

Jego funkcje zdominowała obrona bliska, a to dzięki zbudowaniu na skrzydłach dwóch bloków kazamatowych, każdy z dwoma wysuwalno - obrotowymi wieżami M.2 i wieżą obserwacyjną oraz czterodziałowego tradytora z kopułą obserwacyjno - bojową broni maszynowej na lewym skrzydle.

Na czołowym załamaniu wału, w jego linii, ponad główną poterną do kaponiery podwójnej, wzniesiono nowy schron pogotowia dla obsady wału; swoje stanowiska ogniowe na wale zajmowali oni dopiero w momencie zaprzestania ostrzału Fortu i bezpośredniego ataku kolumn wojsk oblegających.

Na stropodachu zachował się jeszcze jeden istotny element schronu i całego Fortu: obserwacyjno - bojowa kopuła pancerna broni maszynowej; ta duża, ponad dwumetrowej szerokości kopuła pozwalała obserwować przedpole poprzez urządzenia optyczne, w razie potrzeby można je było zastąpić dwoma ciężkimi karabinami maszynowymi.

Kopułę tę w latach 40. próbowano odstrzelić, dlatego zrujnowana jest jej betonowa podstawa, a sama kopuła spoczywa na wale.

W czasie modernizacji zmodyfikowano również obronę bezpośrednią frontu szyjowego; w starą kazamatę, za współną tarczą pancerną, wstawiono duże 6 cm armaty M.98 na łożu dostosowanym do pancernych strzelnic minimalnych.

Po tym wzmocnieniu główne bloki schronowe zasadniczo zwiększyły swoją odporność, Fort zachował jednak pierwotną skalę, narys i kaponiery fortu artyleryjskiego, z tych względów można go określić typologicznie jako fort opancerzony.

Największą atrakcją Fortu Tonie są wspomniane wcześniej wieże wysuwalno - obrotowe typu Senkpanzer M.2 (w prawoskrzydłowym bloku prawie kompletne; w lewoskrzydłowym: jedna bez korpusu, druga zaś bez stropu pancernego).

(Właśnie ta klasa wież pancernych, wysuwalno - obrotowych, należy do szczytowych osiągnięć techniki fortyfikacyjnej sprzed stu lat; podobne wieże, zachowane w Verdun i Kopenhadze, traktowane są jako cenna rzadkość, wiadomo o 10 takich wieżach wyprodukowanych w Austrii: 4 zastosowano w Forcie 44 Tonie, 6 w przemyskich fortach Duńkowiczki i Łysiczka, w Polsce, resztki takich wież, znajdują się w Przemyślu i porosyjskim Osowcu)

Dalsze losy w skrócie:
Przez wiele lat użytkowany był przez wojsko, mieścił magazyny amunicji i materiałów wybuchowych.

Masz inne informacje? - to proszę o kontakt.

Krąg Twierdzy Kraków: Więcej zdjęć

Foto: Adam Kurelewicz