Fort 52 Borek powstał w latach 1885 - 1886.

Na miejscu wcześniejszego fortu półstałego ziemno - drewnianego (ok. 1878 roku).

Należał do VIII sektora obronnego Twierdzy Kraków, obejmującego tereny między dolinami Wilgi i górnej Wisły; te południowo - zachodnie rejony, należące wówczas jeszcze do podkrakowskiej wsi, jako potencjalnie mniej narażone na atak były początkowo słabiej umocnione.

(Zadaniem zlokalizowanych tu fortów było ryglowanie wylotów głównych dróg)

Zadaniem Fortu Borek było panowanie nad bardzo ważnym Traktem Wiedeńskim (obecna ''Zakopianka''), a także nad wzniesieniami Kobierzyna.

(Standardowe forty artyleryjskie, budowane w latach 80. XIX w., stanowiły główne tworzywo nowego pierścienia zewnętrznego Twierdzy Kraków; z uwagi na zasięg ówczesnej artylerii, powstały one na dominujących nad okolicą wzniesieniach, w odległości 6 - 9 km od centrum miasta; głównym ich ''walorem'' obronnym były baterie dział fortecznych, ustawione na wale artyleryjskim, które służyły do obrony dalekiej, gdyż ta funkcja obronna dominowała w taktyce tego okresu; narys wszystkich fortów artyleryjskich był z reguły typowy: oprócz koszar szyjowych, z różnie bronioną szyją, w skład obiektu wchodził także schron główny, wał artyleryjski z poprzecznicami i z reguły niesymetrycznie rozmieszczonymi działobitniami, dostosowanymi do obrony dalekiego przedpola, oraz sucha fosa z kaponierami do obrony bliskiej)

Fort Borek jest akurat fortem nietypowym; robi raczej wrażenie dzieła eksperymentalnego.

(Jest fortem dwuwałowym, odmiennym jednakże od typowego, austriackiego fortu ''wysokowałowego'', zaprojektowanego na podstawie doświadczeń zebranych podczas wojny bałkańskiej z lat 1877 - 1878; forty artyleryjskie dwuwałowe preferowali zwłaszcza Francuzi; pierwszy wzorzec standardowego rozwiązania szkoły francuskiej, tzw. ''fort wz. 1874'', posiadał wewnętrzną pozycję piechoty górującą nad wałem artylerii; póżniejsze realizacje były rozwinięciem tej koncepcji; austriacki fort dwuwałowy reprezentował odwróconą wersję wzorca francuskiego; w dziele typowym wał artylerii usypany był bezpośrednio na koszarach szyjowych i zasilany windami amunicyjnymi z ich plecowego korytarza; fort taki mógł wejść do boju dopiero po całkowitym wykończeniu budowli)

Fort Borek ma wał artylerii niezależny od koszar, które można było dostawić póżniej, za to w głębi ziemi ukryto specjalną podłużną poternę komunikacyjną, wiążącą szyby dżwigów amunicyjnych (ma on zatem najbogatszy system krytych dróg komunikacji podziemnej w Krakowie).

Fort jest mieszanką różnych styli budowy fortyfikacji: austriackich, belgijskich, francuskich i pruskich; projektantem Fortu Borek mógł być Szwajcar - gen. Daniel Salis - Soglio.

Wchodząc na dziedziniec, widać ceglano - betonowy wolno stojący blok kaponiery szyjowej, z dobrze zachowanymi płytami pancernymi chroniącymi dwie wielkie strzelnice, blokujące wjazd.

Także koszary są odmienne od innych fortów; przede wszystkim są piętrowe, mieszczą w sobie schron główny, a w obu skrzydłach posiadają wyloty wysokich, dwukondygnacyjnych tuneli, umożliwiających wybieg załogi na wał; oba te tunele łączy na wysokości piętra chodnik - potajnik, z obustronnymi wyjściami na wale; natomiast potajniki do kaponier strzegących barków fosy, miały wejścia po obu stronach bloku koszar, w cofniętych nieco do tyłu i obmurowanych stokiem wału (zarośnięte stoki fosy i wału sprawiają, że trudno jest zrozumieć układ Fortu Borek).

Złożony jest również system konstrukcyjny Fortu, który otrzymał ściany wewnętrzne i elewacyjne z cegły, kolebkowe sklepienia oraz zapewne eksperymentalną stalową konstrukcję stropu międzykondygnacyjnego.

Wał artyleryjski posiadał stanowiska dział, działobitnie z poprzecznicami, zarówno na czole, jak i na barkach.

Schodząc ścieżką po stoku fosy, łatwo dojdziemy do narożnej, prawej kaponiery; uzbrojenie kaponier stanowiło w sumie sześć kartaczownic Montigny wz. 1867.

Nieco trudniej jest wspiąć się na wał, chociaż wiedzie tam ścieżka biegnąca obok wylotów tunelu i wyjść dla piechoty; poniżej wału artyleryjskiego był bowiem jeszcze wał piechoty z obmurowanym stokiem, służący do obrony bliskiej i ostrzału nadciągającego nieprzyjaciela z broni strzeleckiej, ponad fosą.

Dalsze losy w skrócie:
Do lat 90. XX w. mieściła się tu baza samochodowa i sprzętowa spółdzielni budowlanej; niestety i tutaj budowlani potwierdzili krążące o nich opinie: pozostawili totalny bałagan.

Uszkodzony dach oraz bardzo duże zawilgocenie powodują systematyczną degradację obiektu.

Obecnie nieopodal Fortu znajdują się nowe osiedla mieszkaniowe ''Pod Fortem'' oraz powstają kolejne.

Należy mieć nadzieję, że w przyszłości odrestaurowany Fort i przyległy do niego teren stanowić będą miejsce przyjemnych wrażeń i wypoczynku, a nie wstydu i zażenowania.

Masz inne informacje? - to proszę o kontakt.

Ciekawostki:
Z okolicą Fortu Borek związana jest opowieść o potężnym amerykańskim samolocie, który został zestrzelony nad Krakowem w czasie wypełniania misji bojowej; z uszkodzonymi silnikami lądował kilkanaście metrów przed Fortem.

Samolot ten typu Boeing B-17 6 ''Flying Fortress'' (''Latająca Forteca''), o numerze 44 - 6337 i imieniu własnym ''Candie'', należał do 352 Dywizjonu 301 Grupy Bombowej 5 Skrzydła Bombowego 15 Armii Powietrznej USA.

W dniu 26 grudnia 1944 r. brał udział w nalocie na rafinerię w Blachowni Śląskiej; uszkodzony nad celem, został dobity przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą nad Krakowem.

Pilot, por. Harry O. Filer, mistrzowsko posadził maszynę ratując ranną załogę od śmierci; lotnicy zostali wzięci do niewoli, zaś jeden z nich pochodzenia żydowskiego, cudem uniknął rozstrzelania.

Wrak samolotu, przewożony przez Niemców w celach propagandowych przez miasto, pozrywał kable telefoniczne na przydrożnych słupach.

Krąg Twierdzy Kraków: Więcej zdjęć

Foto: Adam Kurelewicz