Województwo Małopolskie jako pierwsze przygotowało infrastrukturę pod "Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej".

Cały ma być gotowy na jej 100. rocznicę wybuchu.

Cmentarz nr 91.

Powstał na szczycie Góry Cmentarnej w Gorlicach.

Spoczywa na nim 425 żołnierzy armii austro - węgierskiej, 140 niemieckich i 287 rosyjskich.

W Sękowej na cmentarzu nr 80 pochowano 468 żołnierzy armii austro - węgierskiej, 378 niemieckiej i 360 rosyjskiej...

Można byłoby tak wymieniać jeszcze długo, bowiem tylko na terenie tzw. Galicji Zachodniej I wojna światowa pozostawiła po sobie 400 cmentarzy.

Miejsce wiecznego spoczynku znaleźli na nich Polacy, Austriacy, Niemcy, Rosjanie, Ukraińcy, Węgrzy, Słowacy, Czesi, Bułgarzy, Bośniacy, Włosi...

Ginęli w okopach i krwawej walce na bagnety, umierali z ran i chorób.

Obok siebie leżą dziś przyjaciele i zażarci wrogowie, młodzi i starzy, doświadczeni żołnierze i tacy, którzy w chwili śmierci pierwszy raz ściskali karabin w ręku.

Piekło I wojny światowej pochłonęło ponad 10 milionów istnień ludzkich; kilkaset tysięcy Polaków zginęło walcząc w zaborczych armiach.

- Ich dramat nie może być zapomniany - stwierdził dwa lata temu Włodzimierz Fisiak, marszałek województwa łódzkiego.

Wtedy to marszałkowie ośmiu województw - łódzkiego, lubelskiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko - mazurskiego - podpisali list intencyjny w sprawie utworzenia "Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej".

- Cały świat pamięta Verdun, Ypres, czy Marnę.

O froncie wschodnim zapomniano.

O tym, że pod Verdun było 1 mln ofiar wiedzą niemal wszyscy.

Niewielu natomiast wie, że pod Gorlicami było ich dwa razy więcej - mówiono w Łodzi.

Niezwykła idea staje się rzeczywistością.

A Małopolska jako pierwsza przygotowała infrastrukturę pod powstający "Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej".

- Wszystkie obiekty znajdujące się na małopolskim odcinku szlaku do końca listopada zostaną oznakowane tablicami informacyjnymi.

Jeszcze w tym roku rozpocznie się kampania promująca szlak za granicą w m. in. Austrii, Niemczech, Słowacji, Czechach, Rosji i na Węgrzech - informuje Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego.

Cały szlak na terenie Polski ma być gotowy za trzy lata - na 100. rocznicę wybuchu I wojny światowej.

Co się na nim znajdzie w Małopolsce?

Nie tylko piękne i malownicze cmentarze, dzieła tak wybitnych artystów jak Duszan Jurkowicz (jako pracownik Oddziału Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie osobiście zaprojektował blisko 40 niezwykłych nekropoli, a także wiele detali, choćby wspomnieć o kilkunastu rodzajach krzyży nagrobnych!), Hans Mayr, Emil Ladewig, Gustav Ludwig, ale także koszary, siedziby garnizonów, szpitale wojskowe, potężne forty Twierdzy Kraków, i ledwo widoczne okopy wydarte przyrodzie, domy w których przebywał Józef Piłsudski i krakowskie Oleandry, z których wyruszyła I Kompania Kadrowa, miejsca przypominające walki Polaków i Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie z kolekcją samolotów z I wojny światowej.

W Małopolsce prace nad szlakiem rozpoczęto w 2010 r.

Powierzono je Oddziałowi PTTK Ziemi Tarnowskiej, który mocno wspierały starostwa w Tarnowie i Gorlicach.

- Dokonano już inwentaryzacji oraz wytyczenia szlaku na terenie Małopolski.

Zakończyliśmy także pozycjonowanie GPS poszczególnych obiektów, a do końca listopada zostaną one oznakowane tablicami informacyjnymi w językach: polskim, angielskim i niemieckim - mówi Elżbieta Kantor, dyrektor Departamentu Turystyki, Sportu i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.

Co jeszcze pozostało do zrobienia w Małopolsce?

- Umieszczenie na trasie szlaku oznakowań drogowych: będą to m. in. tablice informujące o lokalizacji danego obiektu oraz drogowskazy.

Planujemy także liczne działania promocyjne m. in. wydawanie folderów, wizyty studyjne, jak również organizację imprez patriotycznych, które będą nawiązywały do historii I wojny światowej oraz odzyskania przez Polskę niepodległości - stwierdza Ryszard Żądło, pełnomocnik Marszałka Województwa Małopolskiego do spraw "Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej".

I podkreśla, że Małopolska zajmie na mapie szlaku miejsce szczególne.

Dlaczego?

- To tutaj w pierwszych dniach maja 1915 roku odbyła się bitwa pod Gorlicami, nazywana "Operacją Gorlicką".

Była największą operacją militarną Frontu Wschodniego, która stała się przełomowym wydarzeniem w walkach austriacko - rosyjskich i złamała w znacznej mierze rosyjską ofensywę - przypomina.

2 maja 1915 r. spokój niedzielnego poranka przerwał o godz. 6 potworny ryk tysiąca dział.

Na kilkudziesięciokilometrowej linii frontu rozpętało się piekło.

Na rosyjskie pozycje spadły setki tysięcy pocisków.

Przygotowanie artyleryjskie trwało cztery godziny...

Nieco później Rosjanie również odpowiedzieli ogniem...

Wystarczy wspomnieć, że tylko pierwszego dnia bitwy w zażartych walkach zginęło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy.

A Gorlice długo jeszcze zwano miastem "łez i gruzów".

- Na małopolskim odcinku "Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej" znajdą się najcenniejsze spośród 400 cmentarzy wojennych - podkreśla Elżbieta Kantor.

Szlak ma nie tylko przypominać i przestrzegać przed okrucieństwem wojny.

Ma także stać się atrakcją turystyczną, bowiem sporo znajdujących się na nim budowli to dzieła wspaniałe, o wielkiej wartości historycznej i artystycznej.

- "Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej" doskonale wpisuje się w długofalową koncepcję rozwoju turystyki w naszym regionie - podkreśla dyrektor Kantor.

Jego twórcy mają nadzieję, że stanie się także "produktem turystycznym" o europejskim znaczeniu.

Front wschodni obejmował także obecny obwód kaliningradzki, Litwę, Białoruś, Ukrainę i Słowację.

Jego symbolem miałyby być śliwy - mirabelki.

"Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej" w Małopolsce

1. Tarnów: Pomnik Nieznanego Żołnierza, siedziby garnizonu austriackiego i rosyjskiego, koszary, szpital wojskowy oraz szlak cmentarzy I wojny światowej.
2. Zakliczyn - cmentarz wojenny nr 293.
3. Lubinka - Dąbrówka Szczepanowska: kompleks trzech cmentarzy wojennych nr 191, 192 i 193.
4. Łowczówek - cmentarz wojenny legionistów nr 171.
5. Bogoniowice - cmentarz wojenny nr 138.
6. Staszkówka - cmentarz wojenny nr 118.
7. Łużna - wzgórze Pustki: cmentarze wojenne nr 123 i 122.
8. Gorlice - Góra Cmentarna: cmentarz wojenny nr 91.
9. Gorlice - Muzeum PTTK, ul. Wąska 7.
10. Małastów - cmentarz wojenny nr 60 na Przełęczy Małastowskiej.
11. Nowy Sącz: kwatera wojskowa, cmentarz nr 350 oraz kwatera legionistów na cmentarzu komunalnym, Dąb Wolności na Plantach (posadzony w 1918 r. jako symbol odzyskania wolności).
12. Marcinkowice: cmentarz wojenny nr 352 i dwór, w którym w 1914 r. przebywał Józef Piłsudski.
13. Wzgórze Jabłoniec: cmentarz nr 368 - Limanowa.
14. Limanowa: kwatera na cmentarzu komunalnym - cmentarz nr 366 - oraz dom, w którym mieszkał Józef Piłsudski (ul. M. B. Bolesnej).
15. Przełęcz Rydza - Śmigłego (Chyszówki) - Chyszówki.
16. Kamionka Mała - cmentarz nr 357.
17. Muchówka - Leszczyna - cmentarz nr 308.
18. Wieliczka - kwatera wojskowa nr 381 na cmentarzu komunalnym.
19. Wzgórze Kaim - obelisk - Kraków.
20. Twierdza Kraków - Fort Prokocim.
21. Twierdza Kraków - Fort Kosocice - OST.
22. Twierdza Kraków - Fort Rajsko.
23. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
24. Szlak Twierdzy Kraków - odcinek południowy.
25. Szlak Twierdzy Kraków - odcinek północny.
26. Twierdza Kraków - Fort Grębałów.
27. Twierdza Kraków - Fort Krzesławice.
28. Muzeum "Otwarta Twierdza" - Fort 44 Tonie.
29. Kraków, ul. Oleandry - miejsce wymarszu I Kompanii Kadrowej.
30. Michałowice - Komora - obelisk ustawiony na granicy zaboru austriackiego i rosyjskiego, na pamiątkę obalenia słupów granicznych w 1914 r.
31. Rzeplin - dwa cmentarze wojenne.
32. Skała: kwatera wojenna na cmentarzu komunalnym oraz pomnik.
33. Jangrot - Cieplice - cmentarz wojenny.
34. Krzywopłoty - Bydlin - miejsce bitwy z udziałem legionistów.
35. Ogonów - cmentarz wojenny "Kaliś".
36. Miechów: pomnik i kwatera wojskowa na cmentarzu komunalnym.
37. Książ Wielki: pałac oraz kwatera wojskowa na cmentarzu.

Opisy do załączników:
1 - Cmentarz nr 123 Łużna - Pustki
Fot. Archiwum Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego

Tekst: Marek Długopolski
Zdjęcie: Archiwum Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego
Źródło: ''Dziennik Polski'' z dnia 12 listopada 2011 r.