W najbliższych dniach do małopolskiego konserwatora trafi wniosek o wpisanie czterech dawnych rogatek miejskich Krakowa - do rejestru zabytków.

Cztery inne już się w nim znajdują.

Miejski konserwator wystąpi o wpis do rejestru zabytków dla czterech rogatek Krakowa: z ul. Piłsudskiego 29, Łokietka 32, Wrocławskiej 91 i Tynieckiej 46.

Miasto chce w ten sposób zapewnić ochronę obiektom, które są pamiątką po dawnych granicach Krakowa, mają wartości zarówno historyczne, jak i architektoniczne.

Historia zachowanych rogatek sięga ponad 200 lat wstecz, a kończy się w latach 20. minionego wieku.

- Były to urzędy akcyzowe, zlokalizowane w różnych miejscach, na głównych wjazdach do ówczesnego Krakowa.

Od osób przekraczających granice miasta pobierały cła i inne opłaty - przypomina Katarzyna Biecuszek z Oddziału Ochrony Zabytków Urzędu Miasta.

Opłaty za przywożenie towarów zasilały kasę miejską.

Jak zauważają badacze, był to jeden z ostatnich europejskich reliktów średniowiecznego prawa.

W XIX w. opłaty pobierano na podstawie austriackich przepisów podatkowych.

W niepodległej Polsce, w 1921 roku, je zniesiono, jednak pozostawiono rogatki, które służyły pobieraniu przez miasto nowego podatku spożywczego.

Ten natomiast został zniesiony w roku 1923.

Wtedy też rogatki przestały pełnić swoją funkcję.

Część w kolejnych latach została zburzona, inne zyskały nowe funkcje i przetrwały do dziś.

W różnych okresach funkcjonowało od 9 do 15 rogatek.

Do obecnych czasów zachowało się dziewięć.

Cztery z nich znajdują się już w rejestrze zabytków.

Są to - będące w gestii gminy - obiekty przy al. 29 Listopada 31 (przy murze cmentarnym), przy ul. Rakowickiej 43, Kobierzyńskiej 87 oraz Twardowskiego 45.

- Teraz chcemy dokonać uzupełnienia - wpisać do rejestru pozostałe cztery rogatki należące do miasta - tłumaczy Katarzyna Biecuszek.

Oprócz tych budynków zachowała się w mieście jeszcze rogatka przy ul. Prądnickiej 34, ujęta tylko w gminniej ewidencji zabytków.

Nie jest ona własnością gminy ani w jej zarządzie, więc miasto nie może starać się o jej wpisanie do rejestru, który gwarantuje szczególną ochronę.

Na zdjęciach od lewej:

Rogatka "Wolska" - stoi u wylotu dawnej ul. Wolskiej, a obecnej Piłsudskiego.

2 - kondygnacyjna, wzniesiona w 1893 roku według projektu Stefana Żołdaniego (projektował też np. szkołę przy ul. Dietla 70).

Najstarsza zachowana rogatka w Krakowie.

Od czasu powstania utraciła tylko podcienie - drewniane zadaszenie od strony ul. Piłsudskiego.

Dziś jest tam Ośrodek Adopcyjno - Opiekuńczy.

Rogatka "Pod Figurą" - przy ul. Łokietka 32.

Zbudowana w latach 1910 - 11 przy drodze z Krakowa do Toń.

Projektował ją Zygmunt Ostafin, autor projektów także kilku innych rogatek.

Ceglany, parterowy budynek z podcieniem jest jedną z najlepiej zachowanych w pierwotnej formie dawnych rogatek.

Dziś ma funkcję mieszkalną.

Obok stoi XIX - w. kapliczka, od której wzięła nazwę.

Rogatka "Pod Kasarnią" - (kasarnia to koszary), z ul. Wrocławskiej 91.

Z roku 1911, zaprojektowana przez Z. Ostafina.

Ceglany, parterowy budynek z podcieniem przy elewacji frontowej i późniejszym gankiem z tyłu.

Bryła i rzut budynku są analogiczne jak w rogatkach "Pod Figurą" przy Wrocławskiej i "Olsza" przy Rakowickiej.

Działa tu Klub Kultury "Paleta".

Rogatka "Na Dębnikach" - przy ul. Tynieckiej 46.

Zbudowana prawdopodobnie w 1920 roku jako jedna z ostatnich.

Stanęła we wsi Pychowice przy drodze z Tyńca do Dębnik.

Projektant - J. Kryłowski (projekt analogiczny jak dla rogatki przy ul. Kobierzyńskiej).

Parterowy budynek jest przykładem stylu dworkowego z okresu międzywojennego.

Obecnie pełni funkcję mieszkalną.

Tekst: Małgorzata Mrowiec
Zdjęcia: Adam Wojnar
Źródło: ''Dziennik Polski'' z dnia 19 pażdziernika 2012 r.