Cztery dawne rogatki miejskie to pierwsze wpisane w tym roku do rejestru zabytków obiekty z Krakowa.

- Były projektowane przez najlepszych architektów.

Stanowią też świadectwo historii miasta - pokazują, dokąd kiedyś sięgało - mówi wojewódzki konserwator Jan Janczykowski.

Zachowane rogatki mają ponad 200 - letnią historię.

Były to niegdyś urzędy akcyzowe, w których od osób przekraczających granice miasta pobierano cła i inne opłaty.

Zlokalizowane były przy głównych wjazdach do Krakowa.

W XIX w. cła naliczano na podstawie austriackich przepisów podatkowych.

W niepodległej Polsce w 1921 r. te przepisy zostały zniesione, jednak pozostawiono rogatki, które służyły pobieraniu przez miasto nowego podatku spożywczego.

Ten z kolei został zniesiony w roku 1923.

Wtedy też rogatki przestały pełnić swoją funkcję.

Część z nich w kolejnych latach została zburzona, inne zyskały nowe funkcje i przetrwały do obecnych czasów.

W różnych okresach funkcjonowało w Krakowie od 9 do 15 rogatek.

Stanowiły akcent architektoniczny głównych wjazdów do Krakowa, charakterystyczny element krajobrazu.

Do dziś zachowało się ich dziewięć.

Cztery znalazły się już wcześniej w rejestrze zabytków (rogatka przy al. 29 Listopada 31, ul. Rakowickiej 43, Kobierzyńskiej 87 i Twardowskiego 45), zaś rogatka przy Prądnickiej 34 była w gminnej ewidencji zabytków.

Teraz kolejne cztery obiekty, będące pamiątką po dawnych, przesuwających się granicach Krakowa, trafiły do rejestru zabytków.

- To ciekawe budynki, stosunkowo niewielkie, a o dopracowanej formie architektonicznej.

Mają też wartość historyczną - podkreśla Jan Janczykowski.

Te nowe zabytki w rejestrze to:

* Rogatka "Wolska", która stoi u wylotu dawnej ul. Wolskiej, a obecnej Piłsudskiego.

Jest to najstarsza zachowana rogatka w Krakowie i jako jedyna nosi cechy stylu historycznego renesansu.

Została zbudowana w 1893 r. według projektu Stefana Żołdaniego (projektował on również np. szkołę przy ul. Dietla 70).

Zachowała zasadniczo swój pierwotny kształt, utraciła tylko podcienie - drewniane zadaszenie od strony ul. Piłsudskiego.

* Rogatka "Pod Figurą" przy ul. Łokietka 32.

Zbudowana w latach 1910 - 1911 przy drodze z Krakowa do Toń.

Zaprojektował ją Zygmunt Ostafin, autor projektów także kilku innych rogatek.

Styl - modernistyczny z elementami historyzmu.

Ceglany, parterowy budynek z podcieniem jest jedną z najlepiej zachowanych w pierwotnej formie dawnych rogatek.

Dziś ma funkcję mieszkalną.

W sąsiedztwie stoi kapliczka z XIX w., od której rogatka wzięła nazwę.

* Rogatka "Pod Kasarnią" (kasarnia to koszary), z ul. Wrocławskiej 91.

Stanęła w 1911 r., projektował ją także Z. Ostafin.

To parterowy budynek z podcieniem przy elewacji frontowej i późniejszym gankiem z tyłu.

Działa tu Klub Kultury "Paleta".

* Rogatka "Na Dębnikach" przy Tynieckiej 46.

Zbudowana prawdopodobnie w 1920 r. jako jedna z ostatnich.

Stanęła we wsi Pychowice przy drodze z Tyńca do Dębnik.

Projektantem był J. Kryłowski.

Parterowy, ceglany budynek jest przykładem stylu dworkowego w architekturze okresu międzywojennego.

Teraz pełni funkcję mieszkalną.

Dzięki wpisowi do rejestru rogatki zyskują szczególną ochronę.

Zabronione jest ich przekształcanie.

Jednak w środku każdej z nich można wprowadzać różne funkcje.

Jan Janczykowski chciałby w tym roku powiększyć rejestr zabytków o kolejne obiekty - m. in. kilka fortów, budynków z okresu modernizmu, jak i socrealistycznych (np. Teatr Ludowy w Nowej Hucie).

Opisy do załączników:
1 - Rogatka przy ul. Piłsudskiego - właśnie wpisana do rejestru zabytków

Tekst: Małgorzata Mrowiec
Zdjęcie: Adam Wojnar
Źródło: ''Dziennik Polski'' z dnia 23 lutego 2013 r.